نگین باقری: زنان افغان دیگر همان زنان برقع‌پوش که اجازه بیرون آمدن از خانه را نداشتند، نیستند. دیگر نباید تصویر یک­دستی از زنان افغان در ذهن داشت. زن افغان حالا دیگر به‌عنوان نماینده افغانستان در مسابقات المپیک مشعل به دست دور لندن می‌چرخد و در شبکه تلویزیون بی‌بی‌سی درباره موفقیت‌های خود مصاحبه می‌کند. آنها بعد از رفتن طالبان یاد می‌گیرند که «دیگرگونه» زندگی کردن چه معنایی می‌دهد. زن افغان نماینده مجلس می‌شود و با ظاهری متفاوت از دوران طالبان از حقوق زنان دفاع می‌کند. زن افغان وزارتخانه دارد و لایحه‌هایی برای منع خشونت علیه زنان می‌نویسند. زنان سیاستمدار مردمانشان را برای ورود زنان به اقتصاد تشویق و مردها را از خشونت بر آنها نهی و با توسل به شیوه «تبعیض مثبت» حضور کمی خوبی در سیاست پیدا می‌کنند. اکنون از ۲۴۹ کرسی مجلس نمایندگان افغانستان ۶۷ کرسی به زنان اختصاص دارد. ۲۷ کرسی از مجموع ۱۰۲ کرسی مجلس سنای افغانستان نیز در اختیار زنان است. ۱۲۴ کرسی از مجموع ۴۲۰ کرسی شوراهای ولایتی نیز توسط زنان اشغال شده است. اما اینها ظاهر داستان زنان افغان است. ظاهری که نباید با عمق جامعه اشتباه گرفته شود. اگر نگاهی به سطح زندگی روزمره بیندازیم این ظاهر چطور تغییر می‌کند؟ مردها در خیابان تظاهرات می‌کنند و می‌گویند «خشانت(خشونت) حق مرد بر زن است.» کرزای، رئیس‌جمهور افغانستان می‌گوید به فکر زنان است اما تا خبرنگاران از او روی برگردانند، حرف دیگری می‌زند. کرزای در روز جهانی زنان از اعلامیه شورای علما درباره تفکیک جنسیتی – که در بخش‌هایی از آن بر جدایی زنان از مردان در محیط‌های اجتماعی از جمله محل کار، تحصیل و حتی بازار و همچنین اجتناب از سفر بدون محرم شرعی زنان تاکید شده است- دفاع می‌کند. او به وزارتخانه‌هایی که قانون منع خشونت علیه زنان را اجرا نکند کاری ندارد. به نظر می‌رسد شکافی که بین مردم و سیاستمداران وجود دارد کار را برای فعالان حقوق زنان کمی دشوار کند. هما علیزوی، رئیس سابق دادگاه خانواده، عضو پویش مادران مسلمان برای صلح و فعال حقوق زنان است که در این زمینه موافق است. او چندی پیش به ایران آمد و این فرصتی بود تا با او گفت‌وگو کنیم:

وضعیت زنان را در کشور افغانستان چگونه می‌بینید؟

بعد از سرنگونی طالبان و توافقات بن و تدوین قانون اساسی که در ماده ٢٢ آن تبعیض را میان اتباع ممنوع کرده است وضعیت زنان بسیار تغییر کرده است. طبق این قانون باید زنان سهم وسیعی در ساختار دولت داشته باشند و مشارکت اجتماعی و سیاسی آنها نسبت به سالیان گذشته افزایش یافته‌است.

آیا مشکل کنونی زنان افغان ضعف در تطبیق قوانین از سوی نهادهای مجری قوانین در بین مردم است؟

ما قوانین قوی حمایت‌کننده‌ای داریم ولی هنوز هم حاکمیت قانون در برخی نقاط به نسبت ضعیف است، امنیت اجرا نمی‌شود یا اینکه نگرش‌ها و ذهنیت‌ها هنوز هم در میان نهادهای مجری قانون مرد سالارانه است. لذا این مسئله مشکلاتی را به‌وجود می‌آورد.

زنان سیاستمدار در تصمیم‌گیری‌هایشان تا چه اندازه حمایت رئیس‌جمهور را همراه دارند؟

قوه قضائیه مستقل بوده و ما در تصمیم‌گیری‌هایمان آزاد و مستقل هستیم ولی در سایر موارد اجتماعی رئیس‌جمهور صرفا از تصمیم‌گیری‌هایی حمایت می‌کند که قانونی باشد و حاکمیت دولت و تمامیت ارضی و استقلال و اتحاد اقوام را خدشه‌دار نسازد.

افغانستان در این سال‌های جدید در حوزه‌های قانونی مسائل زنان بسیار پیشرفت کرده است. آیا به نظر شما این پیشرفت‌ها به‌خاطر مطالبه و درخواست خود مردم بوده است؟ یا صرفا تصمیمی بوده که نهاد قدرت برای زنان گرفته است و عموم زن‌ها و مرد‌های جامعه با این تصمیم‌ها و طرح‌ها همراه نشده‌اند؟

در حوزه مسائل زنان پیشرفت‌های زیادی مشاهده می‌شود. مردان فعال جامعه مدنی این روزها با خواست‌ها و نیازهای مشروع و قانونی زنان‌همراه است و نهادهای قدرت را زنان با تلاش‌ها و مساعدتشان در راستای مطالبات قانونی برای کسب حقوق مشروع و قانونی‌شان بنا به مقتضای زمان وادار نموده‌اند تا تصمیم‌های فوق گرفته شود، اما هنوز به‌طور کل مردان جامعه همنوا با آن نبوده‌اند.

به نظر می‌رسد که بین نخبگان و مردم شکافی وجود دارد. زنان نخبه در سطح وزارتخانه و مجلس تصمیم‌های مترقیانه و خوبی در حوزه مسائل زنان می‌گیرند اما هنوز دیدگاه‌های متعصبانه در سطوح پایین جامعه رایج است.

این شکاف و نگرش متعصبانه به دید و درک مردم مربوط است که آگاهی‌دهی را در حوزه مسائل حقوق زنان ایجاب می‌کند.

نگرانی زیادی درباره ایجاد وزارتخانه‌زنان وجود دارد. فعالان زنان می‌گویند وزارت زنان یک نوع تفکیک جنسیتی است. آیا وزارت زنان افغانستان توانسته است در این مدت به خوبی عمل کند؟

وزارت امور زنان بعد از آنکه تشکیل شد توانست مسائل مرتبط به زنان را که به‌صورت‌های مختلف چالش یا مانع یا موفقیت مطرح می‌شود تشخیص داده و برای همه موارد سیاست‌گذاری خاص خود را داشته باشد و از قوانین و سیاست‌های مربوط به حقوق زنان حمایت کند. به نظر من درحال حاضر در کشوری که نگرش‌ها هنوز هم به زنان متعصبانه و تبعیض‌آمیز است وزارت زنان توانسته است در زمینه مبارزه با عادات ناپسند اقدامات مناسبی را اتخاذ و در قالب قوانین و مقررات‌ تنظیم کند.

رئیس‌جمهور افغانستان در برابر مسئله زنان بعضا رفتار دوگانه داشته است. گاهی در برابر فعالان حقوق زن از آنها و برنامه‌هایشان حمایت کرده اما زمانی هم از اعلامیه شورای علما که تاکید به تفکیک جنسیتی داشته مستقیما حمایت می‌کند. آیا این بیانگر روحیه‌ای مردسالارانه در ساختار افغانستان نیست؟

بله. واقعا همین‌طور است‌.

دولت افغانستان توانسته است تا به حال یک راهکار عملی جهت پایان بخشیدن به فرهنگ معافیت از مجازات خشونت علیه زنان، تطبیق قانون منع خشونت علیه زنان در سراسر محاکم افغانستان، سوءاستفاده ابزاری از حقوق زنان، ایجاد اشتغال و خودکفایی اقتصادی برای زنان و افزایش آگاهی زنان ارائه دهد؟

دولت افغانستان صرفا قانون منع خشونت را تدوین کرد ولی اقدامی برای رفع بی‌ثباتی حاکمیت قانون که فرصتی برای برانداختن خشونت باشد، نتوانسته است انجام دهد. این روزها خشونت علیه زنان کاهش نیافته است بلکه دوچندان شده است. برای افزایش اشتغال و خودکفایی هم اقداماتی صورت گرفته است. مثلا از زنان تاجرپیشه حمایت کرده‌اند، دادن وام‌های کوچک بانکی برای زنان افزایش یافته است ولی زنان شاغل هم در پست‌های دولتی رونق چندانی ندارند و در جذب آنها ضعف‌های ناشی از حاکمیت مرد سالارانه هنوز هم وجود دارد. پست‌های حساس در دست مرد‌ها قرار دارد و به ظرفیت کاری زنان ارزش کمتری داده می‌شود با اینکه آگاهی‌های جامعه مدنی افزایش یافته است ولی زنان هنوز هم به شدت بیکارند یا در پست‌های پائین بدون ارتقا باقی مانده‌اند. درواقع آنچنان که توقع وجود دارد زنان نتوانسته‌اند به مطالبات‌شان دست یابند.

همراهی نکردن مردم و وزارتخانه‌ها در طرح‌هایی که به نفع زنان است نشان می‌دهد که دسترسی زنان به حقوق‌شان، بیشتر به یک ابزار سیاسی جهت امتیازگیری از جامعه جهانی برای دولتمردان افغانستان تبدیل شده است. آیا این موضوع را قبول دارید؟

بله، واقعا به نام حقوق زن تجارت سیاسی جریان دارد.

آیا دولت افغانستان می‌تواند با وجود شکاف بین این دو قشر در زمینه زنان به وظایفش به‌خوبی عمل کند؟

نه!

آیا پلیس اقدامات خاصی برای کاهش خشونت علیه زنان داشته است؟

بله، ایجاد واحدهای رسیدگی به قضایای فامیلی و خشونت در چارچوب حوزه‌های پلیس از اقدامات انجام شده در نهاد پلیس است.

به نظر شما حرکت زنانی که در ۹ سال گذشته در سیاست گام گذاشتند، چقدر در نهادینه شدن مشارکت زنان در این روند موثر بود؟

حرکت و مشارکت این زنان، به زنان یاد داد که می‌توانند برای حق خویش مبارزه داشته و سهم خود را در اجتماع خویش ادا نمایند.

از نگاه شما، عمده‌ترین دستاورد ۱۰ سال اخیر زنان افغانستان، کدام‌اند؟

بزرگ‌ترین دستاورد زنان قانون منع خشونت و بازنگری قوانین از دید جنسیتی (gender aproach) است و نیز ورود زنان در سمت‌های وزرا، افزایش سهمیه زنان در پارلمان وایجاد وزارت زنان است.