به گزارش خبرنگار مهرخانه، نشست پیش‌همایش «سمینار ملی زنان در تاریخ مجالس ایران» صبح امروز با حضور دکتر الهه کولایی؛ استاد دانشگاه تهران و دبیر این همایش، دکتر جواد اطاعت؛ استاد دانشگاه شهید بهشتی و عضو هیئت علمی همایش و دکتر آبادیان؛ استاد دانشگاه امام خمینی (ره) و عضو هیئت علمی همایش، توسط جمعیت زنان مسلمان نواندیش و با همکاری معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، شورای هم‌گرایی زنان، مؤسسه باران، بنیاد امید ایرانیان، انجمن روزنامه‌نگاران زن ایران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی و مرکز پژوهش‌های مجلس برگزار شد.

در ابتدای این نشست، آبادیان با اشاره به این‌که مبدأ مباحثی مانند حقوق زنان به دوره مشروطیت برمی‌گردد، بیان داشت: چیزی به نام حقوق در ایران معنا نداشت و وقتی مردان حقوقی نداشتند، علی‌القاعده زنان نیز دارای حقوق نبودند. حتی مظفرالدین شاه جزو الطاف خود می‌دانست که اجازه داد مجلس شورا تشکیل شود. تنها نظریه‌ای که در باب حقوق وجود داشت، رساله مختصری بود که مرحوم محمدعلی فروغی با نام «حقوق اساسی» نوشته بود؛ یعنی مبانی تئوری مشارکت‌های مدنی وجود خارجی نداشت.

او خاطرنشان کرد: یکی از بندهایی که در قانون زمان مشروطه وجود داشت، این بود که زنان در کنار مجنونین، صغار و ورشکستگان، از انتخاب‌کردن و انتخاب‌شدن محروم بودند، اما هیچ‌یک از احزاب سیاسی نسبت به این بند حرفی نداشتند و بحثی نکردند. در روزنامه‌های آن دوره هم کوچک‌ترین بحثی از حقوق زنان نمی‌شد. سید ضیا هم صریحاً با مشارکت مدنی زنان مخالف بود و بسیاری از روشنفکران این‌گونه بودند. یکی از دلایل این مسئله این بود که اصلاً تعریفی از حقوق و حق مردم به گردن حکومت و حق حکومت به گردن مردم ارایه نشده بود.

زنان اگر می‌خواهند مشارکت کنند باید اول اثبات کنند که حقوق دارند
استاد دانشگاه امام خمینی (ره) تصریح کرد: زمان اصلاحات هم که همایش‌های زیادی درباره مشروطیت انجام می‌شد، حتی یک‌بار یک نفر راجع به حقوق زنان در دوره مشروطه صحبت نکرد. در اواخر قرن بیستم نیز برای متخصصین معلوم نبود که مشروطه و جمهوری چیست. دلیلش این است که جای مباحث تئوریک در جامعه ما خالی است. زنان اگر می‌خواهند مشارکت کنند باید اول اثبات کنند که حقوق دارند. در جامعه ما خود زنان در زمینه حقوق خودشان پیشگام بودند که این افراد عمدتاً از اقلیت‌های مذهبی بودند؛ درحالی‌که در میان اعیان و اشراف کسانی که دخترانشان به مدرسه می‌رفتند، به تعداد انگشت‌های یک دست هم نبودند.

دختران رضاشاه هم همسرانشان را انتخاب نکردند و بعد از رفتن رضاشاه از ایران، از شوهرانشان جدا شدند
آبادیان افزود: در دوره رضا شاه که آنقدر در مورد حقوق زنان صحبت می‌کردند، دختران رضاشاه هم همسرانشان را انتخاب نکردند و بعد از رفتن رضاشاه از ایران، از شوهرانشان جدا شدند. در دوره رضاشاه نشریه‌های زنان ظهور کردند. این نشریه‌ها تقاضاهای مدنی داشتند و هیچ‌یک سیاسی نبودند. در اروپای همان سال‌ها هم زنان از انتخاب‌کردن و انتخاب‌شدن محروم بودند؛ پس زنان ایران نسبت به آن‌ها عقب‌تر نبودند، بلکه جلوتر هم بودند و تقاضاهای ملموس اجتماعی مطرح می‌کردند. رضاشاه در سال ۱۳۱۴ همه نشریات و تشکل‌های زنان را منحل کرد و کانون بانوان را تشکیل داد که شمس پهلوی؛ یعنی یک دختر ۱۷ ساله، رییس آن‌جا شد. با این اقدام، رضاشاه ضربه بزرگی به خواسته‌های زنان زد. نشریات آن دوره تقاضاهای خلاف عرف جامعه‌ای نداشتند و حتی در یک نشریه هم نگفتند که به دنبال برداشتن حجاب هستند.

استاد دانشگاه امام خمینی (ره) با بیان این مطلب که حدود ۷۵ سال از انقلاب مشروطه تا زمان انقلاب اسلامی طول کشید، اظهار داشت: در این دوره زنان فقط در ۱۵ سال نماینده مجلس داشتند. در هیچ‌یک از احزاب هم زنان حضور نداشتند و تنها حزبی که زنان در آن به صورت تشکیلاتی فعالیت می‌کردند، حزب توده بود. عدم مشارکت سیاسی زنان به این دلیل بود که به لحاظ قانونی و حقوقی وضعیت زنان مشخص نبود. پس از انقلاب اسلامی زنان همیشه در مجلس حضور داشتند، میزان مشارکت آن‌ها در رأی‌دهی هم بالای ۷۰ درصد است. تعداد تحصیل‌کرده‌های دختر در دانشگاه هم از پسران بیشتر است، اما خواسته مشخص و ملموس اجتماعی ندارند.

به گزارش مهرخانه، در ادامه این نشست دکتر اطاعت طی سخنانی گفت: اگر بناست ایران توسعه یابد ۵۰ درصد پتانسیل مربوط به زنان است. تجربه من نشان داده است هر جا به زنان نقش داده شده به بهترین نحو عمل کرده‌اند. یکی از مشکلات ما در این زمینه فرهنگ سیاسی ایرانیان است. مشکل دوم به نظام‌های حقوقی برمی‌گردد. وقتی بخواهیم از زنان حمایت کنیم، باید این حمایت را در ساختارهای حقوقی ببینیم.

تفاوت میان نظام انتخاباتی حداکثری و تناسبی
او خاطرنشان کرد: در قانون اساسی کلمه رجال آمده که منظورشان از آن مردان است. این در حالی است که در نهضت مشروطه زنان پیشگام بودند یا در انقلاب اسلامی ابتدا زنان راهپیمایی‌ها را آغاز کردند و بعد مردان به صحنه آمدند. یکی دیگر از مشکلات ما بحث نظام‌های انتخاباتی است. در نظام انتخاباتی حداکثری حدود ۲۰ درصد زنان به پارلمان راه می‌یابند، اما در نظام‌های انتخاباتی تناسبی این میزان ۳۸ درصد است. پس نظام‌های حداکثری کمترین و نظام‌های تناسبی بیشترین کمک را به حضور زنان در پارلمان می‌کنند. ایران از نظام حداکثری استفاده می‌کند. در این نظام، سیستم برنده و بازنده است و سیستم انتخاباتی خشن‌تر عمل می‌کند، اما در نظام تناسبی هر حزب متناسب با پایگاه اجتماعی خود می‌تواند در پارلمان حضور داشته باشد. در پیشرفته‌ترین کشورها هم معمولاً زنان در اقلیت قرار می‌گیرند و این نظام تناسبی به اقلیت‌ها کمک می‌کند.

پیشنهاداتی برای احزاب در برنامه ششم توسعه
استاد دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به این‌که یکی دیگر از مشکلات به نظام‌های حزبی برمی‌گردد، تصریح کرد: در کشورهایی که مشکل فرهنگ سیاسی دارند، جایگاهی به زنان اختصاص پیدا نمی‌کند. می‌توان در قانون انتخابات احزاب را موظف کرد که سهمیه خاصی را به زنان اختصاص دهند. در نظام تناسبی مردم به جای این‌که به افراد رأی دهند به احزاب رأی می‌دهند و این کمک می‌کند که زنان بیشتر وارد پارلمان شوند. ما در برنامه ششم پیشنهاد داده‌ایم که احزاب موظف شوند فرضاً ۳۰ درصد لیست‌هایشان را به زنان اختصاص دهند یا در حوزه‌های تک‌کرسی هم یک‌سوم اعضایی که معرفی می‌کنند، خانم باشد.

به رییس‌جمهور پیشنهاد دادم به جای داشتن یک یا دو نفر معاون، به ۲۰۰ تا ۳۰۰ زن در بدنه دولت مسئولیت بدهند
اطاعت اظهار داشت: باید روی بحث‌های حقوقی بر فعالیت‌های زنان تمرکز شود. فرهنگ سیاسی نیز باید به مسئله حضور زنان بپردازد. یک بخش هم به اصلاح نظام حزبی مربوط است. من به رییس‌جمهور پیشنهاد دادم به جای داشتن یک یا دو نفر معاون، به ۲۰۰ تا ۳۰۰ زن در بدنه دولت مسئولیت بدهند تا خودشان بالا بیایند و بتوانند کسب تجربه کنند و در عرصه‌های بالاتر نیز ایفای نقش نمایند.

به گزارش مهرخانه، در ادامه این نشست، الهه کولایی طی سخنانی گفت: قبل و بعد از انقلاب در شرایطی که مجال افزایش مشارکت سیاسی و اجتماعی برای مردم فراهم می‌شد، زنان پیشگام بودند. قبل از انقلاب تلاش شد این مشارکت در چارچوب الگوهای غربی سامان‌دهی شود. در کشورهای منطقه و ایران نیز در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی، فمینیسم دولتی را داشتیم. به‌خصوص از دهه ۴۰ شمسی، در چارچوب برنامه‌های شاه و ملت، فضای مشارکت قانونی سیاسی زنان شکل گرفت.

در غرب زنان در فرآیندی از تحولات، به قدرت رسیدند/ در ایران تحولات، مکانیکی و وارداتی بود
او افزود: در ایران و کشورهای پیرامون کسب حق رأی و حق انتخاب‌شدن برای زنان به صورت هم‌زمان اتفاق افتاد و به شکل مکانیکی و وارداتی بود، اما در جنبش زنان کشورهای غربی بین کسب حق رأی تا زمانی که حق انتخاب‌شدن را به دست آوردند، فاصله وجود داشت؛ یعنی رابطه تعاملی بین ساخت اجتماعی و سیاسی بود و در فرآیندی از تحولات، زنان این قدرت را به دست آوردند. در بسیاری از تحولات اجتماعی، نگاه مکانیکی است؛ درحالی‌که تغییر در نگرش‌ها و نقش‌های اجتماعی فرآیندی است و فقط به ایجاد ظرفیت قانونی محدود نمی‌شود.

دادن حق به این معنا نیست که باور مردم تغییر می‌کند
استاد دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: در مجالس قبل از انقلاب در مجلس بیست و یکم، ۳ درصد از نمایندگان و در مجلس بیست و سوم، ۶ درصد از نمایندگان مجلس شورای ملی زن بودند؛ یعنی چون این حق به زنان داده می‌شود به این معنا نیست که باور مردم تغییر می‌کند. بعد از انقلاب هم شاهد تداوم همین الگو هستیم. پس از انقلاب هم حق رأی‌دادن و رأی‌گرفتن برای زنان وجود دارد، اما در تمام دوره‌های مجلس سهم زنان همیشه زیر ۵ درصد از انتخاب‌شدگان بوده است؛ چون تغییر مسیر همه‌جانبه و واقعی نبوده و همیشه یک‌سری شعار مطرح شده که تنها جنبه راهبردی دارند.

در انقلاب اسلامی تحولی اساسی و از درون رخ داد
کولایی در ادامه عنوان داشت: مشکل همه کشورهای منطقه این است، اما کشور ما تجربه متفاوتی دارد؛ زیرا در انقلاب اسلامی یک رهبر مذهبی ایده مشارکت سیاسی زنان را مطرح کرد که تحولی بسیار اساسی و تحول از درون است، اما در حوزه عملکردی تفاوتی با کشورهای منطقه نداریم. پس از دولت نهم و دهم دوباره به آغاز دهه ۶۰ برگشتیم که جبران آن به سادگی اتفاق نمی‌افتد. مشارکت سیاسی زنان در سطح توده‌ای متوقف شده و سهم آن‌ها در سطح نخبگان بسیار پایین است.

نباید از نقش مردانی که باید از تلاش‌های زنان حمایت کنند، غافل شویم
او در ادامه گفت: باید ادوار مختلف مجلس را ارزیابی کرد و متناسب با تحولات اجتماعی ظرفیت‌سازی صورت گیرد و بر قوانین جاری کشور تأثیر گذاشت. تحولاتی که در دهه هفتاد اتفاق افتاد، در مجلس ششم انعکاس یافت و متناسب با تحولات اجتماعی سعی شد به تقاضاهای اجتماعی پاسخ داده شود. میزان اصلاح قوانین و جنبه‌های نظارتی بسیار متفاوت بود و ارتباط مستقیم با نقش نمایندگان مردی داشت که اعتقاد به حضور انسانی زنان داشتند. نباید از نقش مردانی که باید از تلاش‌های زنان حمایت کنند، غافل شویم.

به تبعیض مثبت کور اعتقاد نداریم
استاد دانشگاه تهران اظهار داشت: باید شایسته‌گزینی صورت گیرد و زنان توانمند و شایسته را انتخاب کنیم. به تبعیض مثبت کور اعتقاد نداریم و تبعیض مثبت باید در مورد کسانی باشد که توانمندی دارند. این‌ها فقط مسایل خاص جامعه ما نیست و در کشورهای دیگر هم وجود دارد. باید وسیع‌تر نگاه کنیم و از تجربه‌های دیگران هم استفاده شود تا به بهبود وضعیت زنان کمک کنیم.

سقف مشارکت سیاسی زنان در جهان اسلام به ۱۶ درصد رسیده است
به گزارش مهرخانه، در ادامه، روشن‌فکر؛ استاد دانشگاه تربیت مدرس، در خصوص وضعیت زنان در کشورهای عربی گفت: در یکی از همایش‌هایی که در منطقه برگزار شد، گزارشی از مشارکت سیاسی ۱۵ کشور عربی پس از بهار عربی ارایه شد. محصول آن همایش نشان می‌داد تکیه روی نظام سهمیه‌بندی و تبعیض مثبت به نفع زنان بوده است. اولین کشور موفق در این زمینه الجزایر است که مشارکت زنان بالای ۳۰ درصد است و حدود ۸۶ نفر نماینده زن دارند. رتبه دوم متعلق به تونس است که مشارکت زنان در سقف ۳۰ درصد است. دبی هم توانسته مشارکت زنان را به ۲۲ درصد برساند. سقف مشارکت سیاسی زنان در جهان اسلام به ۱۶ درصد رسیده است.

او افزود: برخی کشورها مثل لبنان دستاورد خوبی در این زمینه نداشتند. از همه بدتر هم کشور یمن است که ۰.۳ درصد مشارکت را نشان می‌دهد. تمرکز بر تحولات قانون اساسی بر مصر نشان داد که زنان دنبال این بودند که حق رأی کسب کنند و اولویت دوم آن‌ها هم کاندیداتوری بود. زنان مصر بعد از بهار عربی وضعیت خوبی نداشتند و وضعیت آن‌ها بدتر هم شده است.

ما نمی‌خواهیم پز توخالی بدهیم/ راه‌اندازی نهضت نام‌نویسی زنان شایسته
در خاتمه این نشست، فاطمه راکعی؛ نماینده مجلس ششم، گفت: ما نمی‌خواهیم پزهای توخالی بدهیم و باید این مسئله را به صورت فرآیند ببینیم. الان این پتانسیل وجود دارد که زنان بیشتری به مجلس بروند. ما نمی‌توانیم بگوییم شعاری غیر از شعار سهمیه ۳۰ درصدی برای زنان داده نشود؛ زیرا هر کس حق دارد شعار خود را بدهد. باید زنان و مردان تحول‌خواه در این زمینه به هم کمک کنند.

او در ادامه اظهار داشت: باید اساس علمی در بررسی‌های تاریخی رعایت شود و فرهنگ‌سازی عمومی صورت گیرد. در این زمینه نهضت نام‌نویسی زنان شایسته و تلاش‌های ارگانیک سیاسی را باید داشته باشیم. زنان شایسته‌ای داریم که بتوانند در لیست‌ها حضور داشته باشند. به صورت علمی باید ببینیم چه راهکارهایی برای حضور ۳۰ درصدی زنان وجود دارد.