ورود زنان به عرصه ی ادبیات ایران طی سال‌های اخیر افزایش کمی‌و کیفی چشمگیری داشته است؛ به گونه یی که به تازگی و در جریان ششمین جایزه ی ادبی «پروین اعتصامی»، «سیدعباس صالحی» معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، با ارایه ی آمار «خانه کتاب»، از خلق نزدیک به ۳ هزار اثر ادبی در ...
ورود زنان به عرصه ی ادبیات ایران طی سال‌های اخیر افزایش کمی‌و کیفی چشمگیری داشته است؛ به گونه یی که به تازگی و در جریان ششمین جایزه ی ادبی «پروین اعتصامی»، «سیدعباس صالحی» معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، با ارایه ی آمار «خانه کتاب»، از خلق نزدیک به ۳ هزار اثر ادبی در حوزه‌های داستان نویسی و شعر توسط بانوان در سال ۱۳۹۳ خبر داد.
اگرچه پس از مشروطه و در دوران معاصر بانوان همواره نقشی پر رنگ و اثرگذار در ادبیات ایران داشته اند، اما به باور کارشناسان این حضور طی چند دهه ی اخیر به حدی استوار و باورپذیر بوده که به تثبیت جایگاه زنان در ادبیات، همگام با مردان منجر شده است.
حضور فعال زنان در عرصه ی ادبیات و خلق آثاری که از اندیشه و وجود آنان بر می‌خیزد، به باور بسیاری مهم ترین تاثیر را بر رویکرد مردانه در تاریخ ادبیات ایران گذاشته است و توانسته خط بطلان بر انگاره‌های غلط موجود در ادبیاتی مردانه یی بکشد که سال‌ها زن را موجودی ضعیف، ستم پذیر، تحت سلطه، نیازمند، خطاکار و اغواکننده به تصویر کشیده است.
این تصویر از زن را در آثار برخی نویسندگان مرد معاصر به وضوح می‌توان دید. به عنوان مثال آثار «صادق چوبک» و «غلامحسین ساعدی» پر هستند از زنانی که فقط در غالب بدکاره، ژنده پوش و مشغول به کارهای پست می‌گنجند. در بیشتر این آثار نه تنها نشانی از زن اندیشه ورز و آگاه به چشم نمی‌خورد، بلکه هیچ تلاشی نیز برای آسیب شناسی از چالش‌هایی که زنان را به منجلاب تباهی کشانده نشده است؛ گویی از دید این نویسندگان زنان به طور فطری موجوداتی گناهکار و فسادگرند. این نگاه جنسیتی و رویکرد مردسالارانه در آثار ادبی گذشته تا حدی است که منتقدان ادبی نیز بر آن صحه گذاشته اند.
«رضا براهنی» نویسنده، شاعر و منتقد ادبی، سراسر تاریخ ادبیات ایران را تحت تاثیر نگاه مردانه می‌داند. وی در کتابی با عنوان «تاریخ مذکر» مردسالاری و کم توجهی به حضور زنان در تاریخ ادبیات را مورد نقد و بررسی قرار داده است؛ نگاهی که البته ورود فعال و روشنگرانه ی زنان به عرصه ی ادبیات طی سال‌های اخیر منجر به تغییر آن شده است.
با ظهور نویسندگان زنی چون «سیمین دانشور»، «منیرو روانی پور»، «زویا پیرزاد» و … در ادبیات معاصر ایران، زنان حاشیه یی، کمرنگ و بی نوای داستان‌های گذشته، از لایه‌های خاکستری داستان‌ها بیرون آمدند و توجه بیشتری به این قشر و چالش‌هایشان شد؛ چالش‌هایی که فرهنگ و جامعه به آنها تحمیل کرده بود. زنان نویسنده و شاعر در نهایت توانستند با قلم خود حقیقت وجودی زن را پیش چشمان مخاطب ترسیم کنند. هم آنها بودند که توانستند واژگانی چون «نسوان»، «ضعیفه» و «رفیقه» که تا آن زمان برای توصیف زن در ادبیات به کار برده می‌شد از مفهوم تهی سازند.
با شکل گیری این جریان که به دمیده شدن روح زنانگی و تثبیت جایگاه زنان در ادبیات معاصر منجر شد، دیگر زنان نه تنها سوژه‌های کم فروغ، مفلوک و نیازمند رمان‌ها و شعرها نیستند، بلکه به قهرمان‌های اصلی داستان‌ها تبدیل شده اند. نویسندگان زن معاصر با آگاهی کامل نسبت به حقوق و چالش‌های زنان ادبیات معاصر را در مسیری قرار داده اند که دیگر القا کننده ی سلطه پذیری، نادانی و بی حق و حقوق بودن زنان نیست بلکه زن را منشا اثر، عشق و قدرت می‌داند.
ادبیات امروز زنان؛ بازتابی از چالش‌های جهانی و دغدغه‌های زنانه
به باور کارشناسان و اهالی ادبیات، زنان در سال‌های اخیر، همزمان با دستیابی به جایگاهی غیر قابل انکار در ادبیات ایران، توانسته اند در شناساندن عواطف، نیازها، احساسات، توانایی‌ها، حقوق و دغدغه‌های زندگی هم جنسان خود به جامعه کمک کنند.
نویسندگان زن معاصر به ویژه نسل‌های جدیدتر آنها، با دانش و بینش وسیع خود توانسته اند به دفاع آگاهانه ازحقوق زنان پرداخته و مختصات آرمان شهر خود را در مقابل دیدگان مخاطبان به نمایش بگذارند؛ آرمان شهری که در آن زن نقشی برابر با مرد را در جامعه ایفا می‌کند.
«فاطمه راکعی» شاعر، مترجم و نماینده ی مجلس ششم شورای اسلامی، در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، در توصیف کوشش زنان در این عرصه گفت: با توجه به پیشرفت‌هایی که در حوزه ی ارتباطات به وجود آمده، نسل حاضر زنان نویسنده و شاعر هم به مسایل جهانی اشراف بیشتری دارند و هم به زبان‌های جدید شعری و آنچه در جهان استعاره می‌گذرد احاطه پیدا کرده اند. در نتیجه خلاقیت زیاد و کلامی‌اثر گذار دارند.
به گفته ی راکعی در حوزه ی شعر امروز زنان، آنچه بیش از همه او را دلبسته کرده، آن است که زنان شاعر در این جریان شعری فقط دست به بازی‌های هنری نمی‌زنند و شعرشان محدود به مسایل شخصی و فردی و غم‌ها و آرزوهای خودشان نیستند و بازتاب دهنده ی معضل‌های اجتماعی به خصوص چالش‌های زندگی بانوان هستند.
راکعی محتوای اعتراضی را یکی از شاخص‌های مهم در شعر زنان امروز دانست و در این ارتباط یادآور شد: این محتوای اعتراضی از نوع فمینیسم رادیکال که می‌خواهد همه ی دنیا را زنانه ببیند نیست، بلکه در چارچوب فرهنگ خودمان به نابرابری‌ها و آنچه هست و طبق قانون نباید باشد معطوف است.
این شاعر با اشاره به اینکه هنوز عده یی زن را ضعیفه می‌بینند و به حقوق انسانی مشخص زنان بی احترامی‌می‌کنند و می‌خواهند برای زنان از بالا تصمیم بگیرند افزود: زنان در عرصه ی شعر امروز می‌کوشند با نگاهی اعتراضی به تبیین عظمت‌های روحی و جایگاه اجتماعی همجنسان خود پرداخته و آرمان شهر مورد نظر خود را به مخاطب بشناسانند. آنها سعی دارند در مقابل اتفاق‌هایی که در جامعه می‌بینند و به نفع زنان نیست واکنش نشان دهند و منفعل نباشند. چراکه هم در آرمان‌های انقلاب اسلامی‌و هم در آموزه‌های دین مبین اسلام جایگاه ویژه یی برای زن وجود دارد.
به گفته ی راکعی، این رویکرد به شکل گیری جریانی از شعر متعهد انقلاب اسلامی‌و پر و بال گرفتن آن منجر شده؛ جریانی که در کنار مسایل اجتماعی زنان به مسایل اجتماعی جهانی توجه دارد و در آرزوی صلح و آشتی جهانی به سر می‌برد.
جایگاه زنان در ادبیات امروز تثبیت شده است
تلاش زنان در عرصه ی ادبیات معاصر به ویژه در دوران‌های جدیدتر تا حدی بوده که به گفته ی کارشناسان به تثبیت جایگاه آنها منجر شده است.
فاطمه راکعی در این ارتباط معتقد است: در سال‌های اخیر در حوزه ی ادبیات به خصوص در شعر که نوعی هنر کلامی‌است، زنان حرکتی رو به جلو داشته اند. آمارهایی به خصوص در زمینه ی شعر وجود دارد که نشان می‌دهد، تعداد زنان شاعر از مردان شاعر طی این سال‌ها پیشی گرفته است.
«عبدالجبار کاکایی» نویسنده، شاعر و زبان شناس نیز در این باره به پژوهشگر ایرنا گفت: به طور قطع در دوران جدید اثرگذاری بانوان در ادبیات بیشتر شده است. با ظهور چهره‌های پر فروغی چون خانم‌ها بهبهانی، فرخزاد و دانشور و پیروان آنها در ادبیات معاصر زنان تحول‌های تازه یی در این عرصه افتاد که به هیچ وجه قابل قیاس با دوران‌های گذشته نیست.
وی افزود: اگرچه پیش از ظهور این چهره‌ها ما بانوان شاعر و نویسنده ی دیگری هم داشتیم، اما عناصر روانشناختی مهم از جمله استقلال زبان، شخصیت، نگاه و دید به طور مشخص در شعر آنها نبوده است. به گونه یی که شعر زنان فرقی با شعر مردان نداشته است. پروین اعتصامی‌که می‌توان او را میراث دوران شعری بانوان گذشته ی نامید، آثارش در محتوا و نوع نگرش هیچ تفاوتی با آثار «ناصر خسرو» یا «مولانا» ندارد.
به باور کاکایی ظهور خانم‌ها در ادبیات را از جایی می‌توان موثر به حساب آورد که آنها در نوشته‌های شان، خود واقعی شان را به نمایش گذاشتند و به چالش‌های طبقه ی خود پرداختند؛ زمانی که دیگر شعر زنان از مختصات زن بودشان نشات گرفت.
این شاعر در این ارتباط افزود: اگر شعر زنان را از این زاویه مورد سنجش قرار دهیم، باید بگوییم دستاوردهای دوران جدید کم سابقه و بلکه بی سابقه یی بوده است؛ دستاوردهایی که بعد از انقلاب اسلامی‌توسعه داده شد. حتی در جریان یکی از جدی ترین مکتب‌های ادبی انقلابی که یک مکتب کاملا ایدئولوژیک بود یعنی «ادبیات انقلاب» نقش زن‌ها خیلی بیشتر شد. آنها وارد عرصه شدند اگرچه در ابتدا خیلی محتاطانه عمل کردند اما در ادامه این نقش خیلی پررنگ تر شد.
به اعتقاد کاکایی این پیشرفت به گونه یی بوده که اکنون دیگر تفاوتی بین زن و مرد در کمیت و کیفیت آثار ادبی وجود ندارد و در این زمینه به مرز تعادل رسیده ایم. از اینرو می‌توان گفت زنان جایگاه خود در ادبیات را تثبیت کرده اند.
زنان و زدودن عنصر مردسالاری از ادبیات
به باور کارشناسان حضور فعال زنان در ادبیات معاصر به ویژه در ادبیات امروز، توانسته با تقلیل نگاه مردسالارانه در ادبیات، ارزش و جایگاه واقعی زنان را به تصویر بکشد.
به گفته ی عبدالجبار کاکایی در ادامه ی گفت و گو یا ایرنا، در ادبیات ایران به تعبیر سعدی سال‌ها قلم در کف دشمن بوده ؛ یعنی کسی که همواره قلم در دست داشته همجنس زن نبوده است از اینرو تعبیر منتقد معروف، رضا براهنی از ادبیات که آن را مذکر نامیده تعبیر درستی است.
به باور کاکایی اما زاد ادبیات معاصر و به خصوص ادبیات امروز زنان در راستای اعاده ی حقوق زنان به عنوان یک نیروی خط شکن و پیش قراول عمل کرده است. امروزه شعرهایی را از بانوان شاعر می‌خوانیم که در آنها نمودهای تضییع حقوق زنان در زندگی اجتماعی به چالش کشیده شده است.
کاکایی با اشاره به اینکه گاه در این مسیر شاهد رویکردهای فمینیستی افراطی در کنار رویکردهای معتدل تر نیز بودیم، افزود: این طبیعت جامعه یی است که در حال گذار از فضای بسته است. در اینگونه جوامع در مسیر رسیدن زنان به حقوقشان موج‌هایی از فمینیسم ایجاد خواهد شد تا اینکه این امواج آرام آرام به تعادل برسند و حقوق واقعی زن اعاده شود.
دفاع از زنان؛ نیازمند حرکتی همه جانبه
اگرچه ورود نسلی آگاه از زنان به عرصه ی ادبیات کشور توانسته است بسیاری از انگاره‌های غلط در مورد زنان را به چالش کشانده و لباس مردانه را از تن ادبیات ایران در بیاورد، اما در مسیر اعاده ی حقوق زنان نیاز به یک حرکت جمعی در همه ی زمینه‌هاست.
کارشناسان معتقدند، اندیشمندان چه در حوزه و چه در دانشگاه که به طور معمول دو نهاد اثر گذار در زمینه ی تعلیم و تربیت هستند باید وارد بحث‌های کارشناسی وجدی در موضوع‌های اجتماعی از جمله موضوع زنان شوند.
به گفته ی کاکای روند حاکم بر ادبیات امروز زنان که به تحول و دگرگونی در آن منجر شده، بهتر است در سایر عرصه‌ها نیز ایجاد شود.
کاکایی درباره ی این باور خود افزود: به نظر من فقط ادبیات نیست که قرار است دیدگاه‌های جنسیتی، یکطرفه و اشتباه را عوض کند. ادبیات در شکستن مرزها پیشگام است و به طور قطع مسیری که می‌رود به تغییر در نگاه‌های غلط گذشته نسبت به زن منجر خواهد شد، اما برای تسریع این روند هم مراکز علمی‌و دانشگاهی و هم مراکز دینی باید نقش خود را در اعاده ی حقوق زنان به درستی ایفا کنند؛ تا کم کم به مرز مساوات و برابری حقوق زن و مرد یعنی آن چیزی که در قرآن نیز به آن اشاره شده برسیم.
وی یادآور شد: سال‌هاست که در بیشتر زمینه‌ها از جمله در قانونگذاری و صدور احکام فقهی فقط مردان به استنباط و استنتاج می‌پردازند. در این شرایط ممکن است حقوق زن پایمال شود. بنابراین در مطالعات دانشگاهی و در مطالعات فقه و حوزه نیز باید مانند ادبیات روندی منصفانه، آگاهانه و برابری خواهانه در پیش گرفته شود.
مطالب مرتبط
- پاسخی به یک روایت ناصادقانه
- بیانیه حمایتی روسای ستاد زنان امید کشور از خانم دکتر صادق گزینه پیشنهادی ...
- در جلسه شورای مرکزی انجمن مطرح شد: افزایش شعب استانی/ارائه گزارش فعالیت ...
- حمایت انجمن روزنامه نگاران زن ایران از خانم دکتر صادق گزینه پیشنهادی وزارت ...
- حمایت نماینده مردم شوشتر و گتوند در مجلس شورای اسلامی از گزینه پیشنهادی ...
دیدگاه ها (0)