مجله آلمانی اشپیگل در گزارش مبسوطی با عنوان “بانک های اسلامی، عبور از بحران با یاری خدا” نوشت، در حالی که موسسات مالی و بانک ها در سراسر جهان با پیامدهای بحران اقتصادی و مالی دست و پنجه نرم می کنند، بانک های اسلامی از روند رشد و شکوفایی برخوردارند.

این مجله افزود، معاملاتی که بر اساس احکام شریعت اسلام انجام می شوند، رو به توسعه و گسترش هستند و خلاء هایی را پر می کنند که موسسات بزرگ مالی و اقتصادی جهان بخاطر عقب نشینی، در بازارهای مالی ایجاد کرده اند.
“دیوید تستا” مدیر اجرایی بانک اسلامی “گیت هاوس” در لندن با تاکید بر اینکه بحران مالی جهانی تاثیرات خود را بر بانک های اسلامی نیز گذاشته است می گوید، در شرایطی که بانک های غربی از بازارهای مالی عقب نشینی کرده اند، بانک اسلامی گیت هاوس، کارمند استخدام می کند.

اشپیگل نوشت، گیت هاوس که یکی از پنج بانک اسلامی لندن است، توانایی رقابت و پایداری این سیستم بانکی در بازار مالی را در شرایط بحرانی به ثبوت رساند.

پرفسور “رودنی ویلسون” استاد امور مالی اسلام در دانشگاه انگلیسی دورهام نیز می گوید، بانک های اسلامی، “اوراق بهادار و سهام زهرآگین” را در معاملات خود عرضه نمی کنند، زیرا که قرآن چنین سیستمی را ممنوع کرده است.
به نوشته این مقاله، بانک های اسلامی بخش قابل توجهی از داد و ستدهای خود را از طریق سپرده بانکی مشتریان تامین کرده و با مشکلات استهلاک و بازپرداخت مواجه نیستند که دیگر بانک ها گرفتار آن هستند. بدین ترتیب سیستم بانکداری اسلام که در گذشته به عنوان یک ایده عجیب و غریب و مانعی در برابر معاملات مورد تمسخر قرار می گرفت، امروزه روح زمان را متوجه خود کرده است.

اشپیگل افزود، در برخی از محافل و کلوپ های محافظه کار، اصول و احکام سرمایه گذاری قرآن به مدل و الگویی برای کل امور مالی تبدیل شده است. حتی واتیکان که به نزدیکی شدیدی به اسلام معروف نیست، بانک های غربی را به درس آموختن در نزد همکارانی توصیه می کند که از احکام اعتقادی استفاده می کنند. بدین ترتیب بحران مالی کنونی در جهان، علاقه و تمایل نسبت به بانک های اسلامی و مطابق با احکام شریعت اسلام را بیدار کرده است.

به نوشته این مجله آلمانی، در بانک های اسلامی، مشتریان و سرمایه گذاران مقررات بنیادین شریعت اسلام و احکام اسلامی را رعایت می کنند. در این سیستم، شرایط کسب درآمد و پول سخت تر است بطوریکه بهره و همچنین معامله با ارزش های مجازی (از جمله مسکن و ملک، بیمه عمر، جواهرات) ممنوع و قروض و وام های مفرط، داد و ستدهای ریسک آمیز و دلال بازی تابو هستند.

بدین خاطر در تمام معاملات و داد و ستدهای اینگونه ای، مالکین کالاها و ارزش های ملموس چون مسکن و املاک، جواهرات و یا دیگر کالاها نیز باید تغییر کنند و مشتری می تواند بجای بهره ممنوعه، از طریق افزایش واقعی کالا، سود کسب کند. هر چند که چنین سیستمی، معاملات را پیچیده تر و معمولا گران تر می کند اما اینگونه معاملات، ریسک کمتری نیز دارد. بدین ترتیب سیستم بانک اسلامی که با سوء اعتماد نگریسته می شد، می تواند تحولی در بحران اقتصادی جهانی ایجاد کند.

اشپیگل با استناد به یک گزارش تحقیقی “آرتور د. لیتل” شرکت برجسته مشاوره که توسط یک پرفسور آمریکایی با همین نام در سال ۱۸۸۶ به عنوان اولین بنگاه مشاوره ای تاسیس شده می نویسد، ارزش های سنتی بانک های اسلامی برای سرمایه گذاران غربی جذاب تر می شود که در جستجوی یک لنگرگاه مطمئن و با امن در طوفان مالی کنونی هستند.

این مجله افزود، تمایل به سیستم بانک اسلامی در شرکت کنندگان در یک نمایشگاه اوراق بهادار نیز افزایش یافته است، زیرا که منابع پولی و مالی دیگر خشک شده اند. تستا در این باره می گوید، بسیاری از عرضه کنندگان اوراق بهادار جدید آماده اند، فرسنگ ها راه اضافی را بپیمایند تا در برابر احکام شریعت اسلام تعظیم کرده و به سرمایه در بازاری دست یابند که در آن سیستم بانک های متعارف، سرمایه گذاری را متوقف کرده است.

به نوشته اشپیگل، بانک گیت هاوس لندن که کار خود را از آوریل سال گذشته (۲۰۰۸) میلادی آغاز کرده است، نقطه شروعی در سیستم بانک اسلامی است. این بانک که یک سرمایه ۵۰ میلیون پوندی دارد در اولین سال کار خود سودی نداشته است اما بحران اقتصادی در جهان، فرصت های جدیدی نیز ایجاد کرده است.

 بانک هایی که در معاملات با “اوراق بهادار زهرآگین” از جمله مسکن و املاک شرکت نداشته اند می توانند خلاء های ایجاد شده را پر کنند که از طریق خودداری بانک های بزرگ بسیار مقروض و بدهکار پیدا شده اند. تستا می گوید، شرایط کنونی برای سیستم بانک اسلامی مطلوب و خوب است و اکثر این بانک ها، در حال رشد و توسعه هستند.

این مقاله افزود، بانک لندن و خاورمیانه (بی.ال.ان.ای.) که دو سال از تاسیس آن می گذرد، از جمله بانک های اسلامی در انگلیس است که تراز مالی خود را در سال گذشته از ۲۹۷ میلیون به ۸۷۲ میلیون پوند تقریبا به سه برابر افزایش داده و سود ناخالص آن از ۳۳۰ هزار پوند به ۴ میلیون و ۴۰۰ هزار پوند افزایش یافته است. هر چند که چنین رقمی در مقایسه با ترازهای میلیاردی بانک های سنتی، ناچیز است اما روند رشد تراز مالی در سیستم بانک اسلامی قابل توجه است.

به نوشته اشپیگل، سیتی بانک از بزرگترین بانک های آمریکایی، دویچه بانک یکی از مهمترین بانک ها در آلمان، “اچ.اس.بی.سی.” بزرگترین اروپایی در انگیس در حال حاضر بخش هایی خاص سیستم بانکداری بر مبنای احکام شریعت اسلام دارند تا بتوانند پول و سرمایه کشورهای حاشیه خلیج فارس را به سمت خود جذب کنند.

“اشتولس” سخنگوی دویچه بانک با توجه به اینکه این موسسه مالی، معاملات خود را از دبی انجام می دهد می گوید، ما دیرهنگام به این سیستم وارد شدیم اما در این میان در راس آن قرار داریم.

اشتولس موسسه بورس و تجاری “ال میار” که پنج ماه پیش در لوکزامبورگ تاسیس شده است را به عنوان یک اقدام انقلابی قلمداد می کند. دویچه بانک بنیانگذار این موسسه بورس است که بر مبنای احکام شریعت اسلام فعالیت دارد اما ال میار مستقل عمل می کند و هر موسسه ای می تواند در این بورس اوراق بهادار اسلامی عرضه کند.

به نوشته اشپیگل، موسسه “ال میار” قرار است برای نقدینگی و استاندارد کردن در بخش بانک های اسلامی نقش داشته باشد که در بازار هنوز جوان هستند. در پنج سال گذشته یک سیستم جدید جهانی پیدا شده است که تحت نظارت بانک های غربی است اما ناظرینی که بر مبنای احکام قرآن عمل می کنند نیز داوطلبانه بر آن نظارت دارند. تراز مالی و معاملاتی این بخش ۶۵۰ میلیارد دلار است که صرفا یک درصد از معاملات بانکی در جهان است.

این مجله افزود، این سیستم بانکی در عین حال در برابر بحران مالی جهان مصون نبوده و برخی از حوزه های معاملاتی آن بشدت از این بحران آسیب دیدند. بازار “صکوک” اوراق بهادار اسلامی بدون ربا و با محدودیت کاربرد سرمایه حدود ۶۰ درصد کاهش یافت و صندوق سهام اسلامی تحت تاثیر روند تنزل سهام در بازارهای بورس “داو جونز” در آمریکا، “فوتسی” در انگلیس و “داکس” در آلمان نیز کاهش از خود نشان داد.

به نوشته اشپیگل، از آنجا که تعداد زیادی از املاک و مسکن ها همچنان در دفاتر بانک های اسلامی ثبت شده است، بحران بخش مسکن و املاک متوجه این بانک نیز شده، هر چند که در مجموع سیستم مالی اسلامی کمتر از بقیه دنیای بانکداری آسیب دیده است.

ویلسون که در حال حاضر به عنوان استاد میهمان در قطر بسر می برد می گوید، یک خوشبینی محتاطانه برای سال جاری (۲۰۰۹) میلادی وجود دارد.

این مجله افزود، از آنجا که سرمایه داران عرب فعال و محبوب هستند، بانک های بزرگی چون “یو.بی.اس.” سوئیس یا “رویال بانک اسکاتلند” که در اثر بحران مالی بسیار آسیب دیده اند، خود را در بخش سیستم بانک اسلامی توسعه و گسترش دهند.

“آرمن پاپازیان” رییس جدید بخش بازارهای اسلامی بانک “یو.بی.اس.” می گوید، بحران مالی جهان، درهایی را نیز می گشاید.

اشپیگل نوشت، هر چند که تراز بانک های اسلامی از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷ میلادی سالانه بطور میانگین ۳۰ درصد رشد مطلوبی داشته است اما این بانک ها پس از بحران مالی جهانی نیز رشدی بین ۱۵ تا ۲۰ درصد داشته اند.
“استفن آموس” رییس بازاریابی بانک اسلامی بریتانیا می گوید، ما شاهد علاقه و تمایل شدیدی به سیستم بانک های اسلامی در جهان هستیم.

این مجله افزود، مراکز بانک های اسلامی در کشورهای حاشیه خلیج فارس و جنوب شرق آسیا قرار دارند. عربستان سعودی و مالزی بزرگترین بازارها را دارند و دبی قصد دارد به برترین مکان سیستم مالی اسلامی در جهان تبدیل شود.

به نوشته اشپیگل، در غرب نیز لندن به نخستین و برترین شهر توسعه بانک های اسلامی و سیستم مالی اسلامی تبدیل شده است و پنج بانک کاملا اسلامی، ۱۷ بخش سیستم مالی اسلامی در بانک های انگیس، ۱۸ دفتر وکالت و خدمات حقوقی و ۵۵ موسسه آموزش و تعلیم سیستم مالی اسلامی، خدمات ویژه ای در این رابطه ارائه می کنند.

 دولت انگلیس نیز از این روند شکوفایی بانک های اسلامی آگاهانه حمایت کرده است. قوانین مالیاتی سال های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۷ میلادی در انگلیس اینگونه تغییر داده شد که داد و ستدهایی که مطابق با احکام شریعت اسلام منعقد شده اند نبایست گران تر از معاملات سنتی باشند.

این مجله افزود، سنگ بنای بعدی می تواند عرضه یک “صکوک” یا اوراق بهادار اسلامی توسط دولت انگلیس باشد که در این صورت، این نخستین بار خواهد بود که یک کشور غربی، سیستم مالی اسلام را به خدمت می گیرد. در لندن همچنین با رضایت ویژه ای تاکید می شود که بازار بورس وال استریت در نیویورک، در این مسابقه نقش مهمی ایفاء نمی کند و”جنگ علیه ترور” جورج بوش رییس جمهوری سابق آمریکا، دلیل آن است. دولت بوش علاقه ای نداشت در افکارعمومی جهان به عنوان حامی یک سیستم بانک اسلامی شناخته شود.

ارتباطات احتمالی مشتریان بانک های اسلامی با “تروریسم” یک بحث دائمی برای این بانکداران خواهد بود و تستا می گوید، بانک ها مجبور خواهند بود هر مشتری و معامله ای را با احتیاط و دقت زیاد بررسی کنند. تستا افزود، این امر در رابطه با هر فرد و مشتری صدق می کند که با کشورهای خاورمیانه معامله می نماید.

اشپیگل نوشت، از سوی دیگر در برخی از کشورهای عربی از جمله مغرب، تاسیس کشورهای اسلامی ممنوع است زیرا که دولت ترس دارد که این بانک ها باعث تقویت “بنیادگرایان اسلامی” شوند. در ساختار مدیریت بانک های اسلامی نیز می توان مشاهده کرد که دین و سیاست یک نقش ویژه در این سیستم ایفاء می کند. بانک ها و موسسات مالی اسلامی در کنار شورای نظارت متعارف، یک شورای احکام شریعت اسلام متشکل از قرآن شناسان دارند که باید مطابقت تمام معاملات با این احکام را تایید کنند.

این مجله افزود، جلسات سالانه این سیستم بانکی از جمله گزارش سالانه بانک لندن و خاورمیانه با “بسم الله الرحمن الرحیم” شروع می شود و به چنین گزارشات خشکی، ذره ای از بیگانگی را می بخشد.

اشپیگل نوشت، وابستگی به رهبران دینی به عنوان “پاشنه آشیل” سیستم مالی اسلامی محسوب می شود و به عنوان نمونه در مواردی حتی می تواند فتوای یک عالم دینی در پاکستان، روش معاملاتی یک بانک لندن را از راه دور هدایت کند اما بازارهای مالی با علاقه به چنین فعل و انفعالات و نااطمینانی ها نمی نگرند.

اما تستا میزان این تاثیرگذاری و نفوذ را کاهش داده و می گوید، قرآن شناسان و علمای اسلام صرفا در رابطه با ۵ درصد از تولیدات سیستم مالی اسلام بحث و اختلاف نظر دارند.

این مجله افزود، از سوی دیگر با وارد شدن موسسات و بانک های اسلامی به سیستم بانک های سنتی، نوعی غربی شدن نسبی در سیستم های مالی اسلامی به وجود آمده است. به عنوان نمونه دویچه بانک آلمان در بخش پیشبرد “نوآوری در مشتقات و فرآورده های مالی اسلامی” فعالیت می کند و مشتریان این بانک ها می توانند با “سوآپ های اسلامی”، خود را در برابر نوسانات بهره ای و ارزی مصون کنند.

اشپیگل نوشت، در حالیکه دویچه بانک این فعالیت را به عنوان یک ضرورت در راستای حرفه ای کردن سیستم خود می بیند، چنین فعالیت هایی می تواند نزد برخی از علما، نوعی سرمایه داری و کاپیتالیسم قمارخانه ای قلمداد شود.

برگردان از آلمانی: مرتضی جوادیان

منبع: مجله آلمانی اشپیگل ۲ می ۲۰۰۹

http://www.spiegel.de/wirtschaft/0,1518,621672,00.html

واژه: SWAP

سوآپ توافقی است مبتنی بر معاوضه و جابجایی که در آن به عنوان نمونه صدور گاز ایران به ارمنستان با معاوضه (سوآپ) برق از این کشور انجام می گیرد.